زیست‌جهان مرزنشینان و سیاست‌های گمرکی مطالعه‌ای درباب کول‌بران شهرستان مریوان

هدف پژوهش حاضر، شناسایی، و تغییرِ ویژگی‌ها و امکان­های مداخله در سیاست­های گمرکی برای بازشناسی و برجسته­کردن نقشِ مرزنشینان (اختصاصاً کول‌بران) است. سیاست­های گمرکی­ مستقیماً یا غیرمستقیم بر زیست­جهانمرزنشینان تأثیر ­گذاشته و انتخاب و چگونگی اِعمال این سیاست­ها پدیدة کول‌بری را مهم و مسئله­زا کرده است. فرض بنیادین این است که سیاست­های گمرکی، مرزنشینان و کول‌بران را حذف کرده و به‌حاشیه رانده است؛ بنابراین، از رویکردِ پساتوسعه‌ای ­بهره جسته‌ایم ­که مردم و سازمان­های غیردولتی را مبنا قرار می‌دهد و به توسعه از پایین به بالا می­نگرد. روش این پژوهش، مردم‌نگاری ­نهادی است و با توجه به اهداف و موضوع­، با دو نوع داده سروکار داریم: تجربیاتی که در کشاکش روابط نهادی شکل گرفته‌اند، و متون نهادی­ای که کلیت حیاتِ اجتماعی را درنوردیده و به‌مثابة اِعمالِ سیاست­هایی عمل می‌کنند که به تجربه‌ها شکل می‌دهند. برآیند تحلیل این دو دسته داده، باید به نتیجه­هایی در تغییر وضع موجود بینجامد. به این منظور، از نمونه­گیری هدفمند و نمونه‌گیری نظری جهت مصاحبه با افراد و نیز از متون نهادی مربوط به گمرک (به­ویژه گمرک باشماق مریوان) استفاده کرده­ایم. یافته­ها حاکی از حذف مرزنشینان کول‌بر (نقش و جایگاه، اجتماع و فرهنگ و اقدامات آنها) در سیاست­ها و اقدامات گمرکی است. گمرک، با راهبرد حفظ کول‌بری و درعین‌حال حذف کول‌بران از سیاست­هایش، و با سازوکارهایی نظیر اختصاص کارت مرزنشینی، پیله­وری و ایجاد بازارچه­های مرزی در چنین جهتی عمل می­کند. کول‌بران برای پرکردن خلأ ناشی از این حذف، به اقداماتی از جمله تشکیل شورای مرز، تشکیل گروه­های غیررسمی و محلی، تأسیس تعاونی مرزنشینان و اعتراضات مدنی دست زده­اند که غال 2000 باً به­دلیل همین حذف، ناکارآمد و بی‌تأثیر بوده است. ازاین‌رو، لازم است گمرک به سیاست­های بازتوزیع­گرایانه، از جمله گنجاندن نقش و جایگاه کول‌بران در قوانین و سیاست­های گمرکی، تشکیل کارگروه­های ویژه، سرمایه­گذاری مالی و ارائة خدمات رفاهی و آموزشی در مناطق مرزی، روی بیاورد.